Metafory w naszym życiu: sztuczna inteligencja jako magia
W projektowaniu sprzętów, narzędzi i usług wykorzystujących rozwiązania "AI" może wzmacniać lub osłabiać doświadczania "zaczarowania" użytkowników i kształtować lub eliminować magiczne podejście do tych technologii.
Problemem tym zajęli się autorzy opracowania (Un)making AI Magic: a Design Taxonomy (arXiv:2403.15216, 2024). Zanalizowali oni 52 prace studenckie z dwóch edycji studiów magisterskich dotyczących projektowania i AI, dzięki czemu udało się im wyróżnić i opisać siedem reguł projektowania, które wpływają na kształtowanie w użytkownikach magicznej wizji sztucznej inteligencji.
O tym, jak ważne są metafory w naszym postrzeganiu świata pisali jeszcze pod koniec lat 80. XX wieku Mark Johnson i George Lakoff. Wiedza o znaczeniu metafor weszła też na stałe do dziedzin związanych z projektowaniem interfejsów graficznych komputerów. W przypadku sztucznej inteligencji mają one jeszcze większe znaczenie - jak czytamy w opracowaniu, "AI zawsze była dziedziną kształtowaną przez metafory (has always been a metaphor-driven feld)". Jednak użycie metafor nie zawsze musi być racjonalne i zaplanowane, jak przekonują badacze, wraz z coraz szerszym wykorzystywaniem narzędzi AI przez zwykłych użytkowników, rozwija się metaforyczny język, odwołujący się do rzeczywistości nadprzyrodzonej. Jego stosowanie podkreśla "magiczny" charakter sztucznej inteligencji.
Zresztą już samo pojęcie "sztucznej inteligencji" zachęca nas - jak czytamy - do przypisywania typowo ludzkich właściwości, takich jak myśl, wyobraźnia, pamięć, wola, doznania, percepcja, przekonania, pragnienia, intencje lub uczucia systemom sztucznej inteligencji i produktom, w których są one wykorzystywane. Część z magicznych metafor dość dobrze zakorzeniła się też w języku specjalistycznym. Przykładowo, czasownik wywoływać (invoking), wykorzystywany do opisywania magicznych zabiegów komunikacji z duchami, jest powszechnie używany do opisywania procesów zmiany efektów działania modelu.
Naczelnym pojęciem jest w tym opracowaniu jednak oczarowanie (enchantment), doświadczenie "bycia pochwyconym i porwanym", w którym zawieszamy część podstawowych dla nas reguł rzeczywistości (choćby to, że maszyna nie może myśleć i odczuwać). Okazuje się zatem, że niektóre rozwiązania w projektowaniu narzędzi i usług AI wzmacniają to oczarowanie, a inne raczej pomagają je przezwyciężyć. Zakładamy oczywiście, że jakiekolwiek oczarowanie technologią nie jest w porządku, chociaż rynek i marketing wydaje się nie mieć nic przeciw temu.
Nie ma tu sensu streszczać całego artykułu (zachęcam do samodzielnej lektury), ale warto przytoczyć kilka jego elementów. Da się je opisać w odniesieniu do dwóch grafik. Pierwsza z nich to schemat tego, z jakich elementów, kroków czy też zachęceń składają się dwie omawiane w tekście ścieżki: wspieranie bądź odrzucanie magicznego myślenia o AI. Ta taksonomia (teraz rozumiemy tytuł artykułu!) nie zestawia ze sobą konkretnych elementów dizajnu, ale ogólne podejścia do tłumaczenia tego, czym jest sztuczna inteligencja i jak można z nią pracować.
Skupmy się najpierw na lewej części schematu: pokazuje ona, w jaki sposób można nakładać na rozwiązania AI cechy magiczności, aby uzyskiwać określone efekty.
Można na przykład tworzyć płynne i angażujące interakcje z użytkownikami dzięki odwołaniu do magii scenicznej. Magii scenicznej? Tak, oto "inteligentne" żelazko będzie fizycznie spowalniało ruch ręki człowieka, co podkreśli jego - wirtualną przecież - podmiotowość. Podobnie "inteligentny" samochód będzie samodzielnie otwierał drzwi, do których zmierza człowiek z naręczami zakupów. Projekty, w których projektowaniu odwołano się do zasad magii scenicznej, w stosunkowo zaawansowany i płynny sposób implementowały technologię, co spowodowało, że użytkownik zamiast mechanizmów i procesów przeżywał określone doświadczenia, czuł, że to "działa jak magia".
Można też użyć magicznych metafor. Jeden ze studentów stworzył magiczną latarnię, w której w czytelny sposób odwoływał się do deluminatora ze świata Harrego Pottera. LUMI to urządzenie przypominające latarnię, pojedynczy punkt świetlny, który utrzymuje światło lub je wysyła do różnych obiektów w pokoju hotelowym.
Innym środkiem jest pokazywanie AI jako superinteligencji przekraczającej realny świat. Jej możliwości mają być na tyle duże, że łatwiej będzie nam uznać jej odpowiedzi i jej zaufać, tak jak w projekcie Reframe your Thought, w którym urządzenie podobne do tuby energetycznej Zordona z uniwersum Power Rangers.
Można zastanowić się teraz, czy w naszych tekstach o AI (jeśli piszemy teksty o AI) nie przedstawiamy metod i narzędzi sztucznej inteligencji w ten sposób. Czy nie myślimy o niej jako specyficznej nadprzyrodzonej sferze, lekko tylko ograniczanej przez realne braki i procesy? Żeby nauczyć się, w jaki sposób unikać takiego przedstawiania AI, spójrzmy na prawą część schematu. Zasady dizajnu ułatwiające odczarowywanie AI mogą być bardzo przydatne.
Zmaterializuj przekonania o AI: oto projekcie Colored Realities mamy do czynienia z dynamicznie generowaną gazetą, prezentowaną na ekranie i sterowaną za pomocą pokrętła umieszczonego na postumencie. Obracanie pokrętła pozwala użytkownikowi wybrać styl pisania lub przekonania polityczne, przez pryzmat których zostanie przetworzony tekst. Bardzo fajnie widać tu, jak łatwo można sterować sztuczną inteligencją. Jej styl i wyrażane przez nią przekonania nie muszą być wcale "generatywne".
Ujawnienie mechanizmów działania projektów wykorzystujących daje pewną szansę na odczarowanie ich działania. Jednym z ocenianych projektów studenckich było Closer Look, "inteligentne" lustro, którego celem było wspieranie użytkownika w dbaniu o swoje zdrowie. Narzędzie posiadało dwa panele sterujące (w tym jeden ukryty z tyłu) z pokrętłami i suwakami, pozwalające na dostosowanie zasad jego działania. Instalacja miała być prezentowana jako eksponat na wystawach - tylny panel sterowania przeznaczony był dla osoby, mającej kontrolować interakcje, w które z narzędziem mieli wchodzić zwiedzający.
Przygotowanie przestrzeni zabawy i bezcelowej interakcji z AI pozwala ograniczać magiczne wyobrażenia. Zabawa daje szansę na zrozumienie działania nowych technologii poprzez swobodne eksperymenty i chaotyczne interakcje, uruchamia też wyobraźnię i inspiruje do zadawania pytań, co czego dane urządzenie albo metody mogą zostać wykorzystane. Jak piszą autorzy, "Dzięki zabawie z technologią, doświadczenie produktów SI sprzyja występowaniu momentów aha, które pomagają użytkownikowi zrozumieć technologię, a jednocześnie utrzymują jego zaangażowanie."
Ujawnienie mechanizmów działania projektów wykorzystujących daje pewną szansę na odczarowanie ich działania. Jednym z ocenianych projektów studenckich było Closer Look, "inteligentne" lustro, którego celem było wspieranie użytkownika w dbaniu o swoje zdrowie. Narzędzie posiadało dwa panele sterujące (w tym jeden ukryty z tyłu) z pokrętłami i suwakami, pozwalające na dostosowanie zasad jego działania. Instalacja miała być prezentowana jako eksponat na wystawach - tylny panel sterowania przeznaczony był dla osoby, mającej kontrolować interakcje, w które z narzędziem mieli wchodzić zwiedzający.
Przygotowanie przestrzeni zabawy i bezcelowej interakcji z AI pozwala ograniczać magiczne wyobrażenia. Zabawa daje szansę na zrozumienie działania nowych technologii poprzez swobodne eksperymenty i chaotyczne interakcje, uruchamia też wyobraźnię i inspiruje do zadawania pytań, co czego dane urządzenie albo metody mogą zostać wykorzystane. Jak piszą autorzy, "Dzięki zabawie z technologią, doświadczenie produktów SI sprzyja występowaniu momentów <
Wypracowana przez autorów taksonomia może być dla nas zbyt abstrakcyjna, a przywoływanie magii w kontekście sztucznej inteligencji niezrozumiałe. Jeżeli mamy kłopoty ze zrozumieniem problemu, który podejmuje przytaczany artykuł, możemy skorzystać z prostej graficznej podpowiedzi. Zobaczmy na obrazku poniżej, jak w różny sposób opisywać można działanie "inteligentnego" grzejnika i jak za pomocą określonych słów czy ujęć budować można w użytkownikach poczucie, że korzystając z niego wchodzą w kontakt z jakimś niesamowitym bytem. Jak rozumieć będziemy narzędzie, którego działania "bazuje na naszych danych i prognozach pogody", a jak takie, które "potrafi widzieć przez ściany" i włączać się, kiedy wraca on do domu?
(Un)making AI Magic: a Design Taxonomy (arXiv:2403.15216, 2024).
